Λίγες μέρες πριν την απαγόρευση κυκλοφορίας, με τα πρώτα κρούσματα του Κορωνοϊού να κάνουν την εμφάνιση τους, είχα πάει σε ένα μπαρμπέρικο στη Θεσσαλονίκη για να κουρευτώ. Έκατσα στον καναπέ και περίμενα να τελειώσει με τον προηγούμενο πελάτη, ώστε να πάρω σειρά. Ξαφνικά μπαίνει βιαστικά ένας τριανταπεντάρης με οπαδικό t-shirt και απευθύνεται στον κουρέα με σοβαρό ύφος: «Με αυτόν που ψηφίσατε θα πεθάνουμε όλοι. Απ’ όπου περνάει φέρνει την καταστροφή». Απαντάει ο κουρέας: «Μη λες βλακείες, οι κινέζοι έφτιαξαν τον ιό για να μειώσουν τον πληθυσμό τους. Ο Κυριάκος κάνει ότι μπορεί, ευτυχώς που κυβερνάει αυτός και δεν έχουμε τον άλλον». Τότε, γυρίζει αυτός που κουρευόταν και λέει: «Μην ακούτε τι σας λένε, δεν υπάρχουν νεκροί ούτε Κορωνοϊός, θέλουν να μας φυτέψουν τσιπάκια μέσω των εμβολίων που θα πλασάρουν τους επόμενους μήνες». Οι δύο πρώτοι, τότε, εντυπωσιάστηκαν από τη θεωρία του και άρχισαν να τον ρωτάνε διάφορα. Η συζήτηση που εκτυλίχθηκε περιλάμβανε τα πάντα, Μπιλ Γκέιτς, 5G, Εβραίους κ.α.
Είναι να απορείς, ο καθένας είχε τη δική του άποψη, κανένας, όμως, δε πίστευε στην επίσημη εκδοχή. Λες και είναι αδύνατον από τους ενάμισι εκατομμύρια αγνώστους ιούς που υπάρχουν στην φύση να βρεθεί ένας να μολύνει τον άνθρωπο. Λες και είναι η πρώτη φορά που μεταδίδεται ένας ιός από άγρια ζώα. Λες και το 430 π.Χ. που ξέσπασε λοιμός στην Αρχαία Αθήνα είχαν εργαστήρια για να τον κατασκευάσουν και 5G. Το πιο στενάχωρο απ’ όλα είναι ότι χιλιάδες επιστήμονες δουλεύουν μέρα νύχτα για να βρουν το φάρμακο που θα σώσει ζωές, αλλά ο τύπος στο κουρείο ξέρει όλη την αλήθεια. Δεν τη γνωρίζει, όμως, απλώς, τη διαδίδει κιόλας, σαν ιεραπόστολος. Προσπαθεί να ξεσκεπάσει αυτή τη παγκόσμια συνωμοσία και να μας πείσει να μην εμβολιαστούμε. Θα τρίζουν τα κόκκαλα των τετρακοσίων εκατομμυρίων ανθρώπων που πέθαναν από ευλογιά μέχρι να ανακαλυφθεί το εμβόλιο που θα μας γλίτωνε από αυτή τη μάστιγα.
Γιατί, όμως, οι θεωρίες συνωμοσίας εξαπλώνονται με τέτοια ταχύτητα; Σίγουρα, πολλές από αυτές, εξυπηρετούν σκοπιμότητες και είναι κατευθυνόμενες. Φανταστείτε πόσο βολικό είναι για τις κυβερνήσεις που ολιγώρησαν να μεταθέτουν τις ευθύνες τους σε μυστικούς εχθρούς που έφτιαξαν τον ιό. Ή για να πάμε σε ένα άλλο παράδειγμα, πόσο βολεύει τους μουσουλμάνους να πιστεύουν ότι οι τρομοκρατικές επιθέσεις δεν έγιναν από ομόθρησκους τους, αλλά από την Εβραϊκή Μοσάντ. Είναι η ίδια ακριβώς σκοπιμότητα που οδήγησε τους οπαδούς της Μοναρχίας του 18ου αιώνα να διαδίδουν ότι η Γαλλική Επανάσταση είναι σχέδιο των illuminati. Στην πραγματικότητα, αυτό που κάνουν είναι να θυματοποιούνται και να αναγάγουν κάποιον άλλο σε απόλυτο εχθρό.
Ο λόγος, όμως, που είναι τόσο αποδεκτές από τους ανθρώπους έχει να κάνει περισσότερο με τον κλάδο της ψυχολογίας. Οι άνθρωποι απεχθάνονται το συναίσθημα της αβεβαιότητας που προκαλείται από τη χαοτική πορεία του κόσμου. Οι συνωμοσιολογικές αφηγήσεις καλύπτουν αυτή την ανάγκη «τάξης». Ακολουθούν ένα συγκεκριμένο μοτίβο που εξηγεί όλα τα φαινόμενα. Είτε πρόκειται για πολέμους, είτε για οικονομικές κρίσεις, επαναστάσεις ή πανδημίες, όλα εξηγούνται με τον ίδιο τρόπο: «Τίποτα δεν είναι τυχαίο. Ό,τι παρουσιάζεται ως αληθινό είναι μια σκευωρία. Ό,τι συμβαίνει ήταν η βούληση εκείνων που ωφελήθηκαν από αυτό». Ξαφνικά, η πολυπλοκότητα του κόσμου μεταμορφώνεται σε κάτι πολύ απλό. Στις σκοτεινές επιδιώξεις μερικών ατόμων που μπορούν να κατευθύνουν τη πορεία της ανθρωπότητας. Αντιθέτως, η πραγματική εξήγηση των φαινομένων είναι πολύ πιο σύνθετη, αλλά και βαρετή. Απαιτεί συγκριτική μελέτη, έρευνα, στατιστικά δεδομένα, κοινωνιολογικές και πολιτικές προσεγγίσεις. Μεγάλο πλεονέκτημα τους, επίσης, είναι ότι σε κάνουν να νιώθεις ξεχωριστός. Είναι υπέροχο συναίσθημα να νομίζεις ότι ανήκεις σε μια «ελίτ της γνώσης». Ξαφνικά, ο κόσμος σου αποκτάει πανίσχυρους κακούς, αθώα θύματα, αλλά και εσένα, έναν ανυπότακτο πολεμιστή της «αλήθειας» που έχει ιερή αποστολή να τη διαδώσει. Τα τελευταία χρόνια, η έμφυτη αυτή τάση έχει επιδεινωθεί από το διαδίκτυο. Η διασπορά ψευδών ειδήσεων είναι τόσο μεγάλη που δημιουργεί τεράστια σύγχυση στους αναγνώστες. Η πληροφορία είναι δύσκολο να φιλτραριστεί και οδηγεί σε λανθασμένες εντυπώσεις. Το φαινόμενο των «fake news» πρέπει να καταπολεμηθεί και υπάρχει το απαραίτητο νομικό πλαίσιο για αυτό, όπως αναπτύσσει και στο άρθρο της η αρθρογράφος του “Polls and Politics” Διονυσία Μπανιά.
Η ιστορία έχει δείξει ότι οι συνωμοσιολογικές θεωρίες μπορούν να τροφοδοτήσουν ακραίες αντιδράσεις και να επιφέρουν καταστροφικές συνέπειες. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι η θεωρία των Ναζί, ότι οι Γερμανοί έχασαν τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο εξαιτίας ενός μυστικού σχεδίου των Εβραίων. Αυτή η θεωρία οδήγησε στην εξόντωση των Εβραίων, αλλά και στην ψευδαίσθηση ότι τώρα, που η Γερμανία γλίτωσε από αυτούς, θα κερδίσει το Β’ παγκόσμιο πόλεμο. Αλλά δεν χρειάζεται να πάμε στο προηγούμενο αιώνα για να δούμε θεωρίες συνομωσίας που κόστισαν ανθρώπινες ζωές. Το 2012, στάλθηκαν εμβόλια κατά της πολιομυελίτιδας στο Πακιστάν. Οι Ταλιμπάν, τότε, διέδωσαν ότι αυτά τα εμβόλια ήταν ένα σχέδιο των Χριστιανών Σταυροφόρων και των Εβραίων, ώστε να στειρώσουν το Μουσουλμανικό πληθυσμό. Η χορήγηση του φαρμάκου σταμάτησε λόγω των επιθέσεων που έγιναν στους γιατρούς. Το αποτέλεσμα είναι να χάνονται χιλιάδες άνθρωποι από πολιομυελίτιδα στο Πακιστάν, ενώ στη γειτονική Ινδία λόγω των εμβολίων η ασθένεια έχει σχεδόν εξαλειφθεί.
Από τα παραπάνω, γίνεται αντιληπτό, ότι οι συνωμοσιολογικές θεωρίες μπορούν να αποτελέσουν εργαλεία αντιπερισπασμού, αποποίησης των ευθυνών ή κατηγορίας φανταστικών ενόχων. Παρέχουν εύκολες απαντήσεις σε σύνθετα ζητήματα, κάτι που τις καθιστά ιδιαιτέρως προσιτές στους ανθρώπους. Μπορεί να γίνουν, όμως, επικίνδυνες, καθώς διαδίδουν φήμες που στοχοποιούν κοινωνικές ομάδες και τις μετατρέπουν σε εχθρούς που πρέπει να καταστραφούν οπωσδήποτε. Ακόμα, όμως, και αυτές που είναι πιο «αθώες», προωθούν ένα σκοταδιστικό τρόπο σκέψης που βιάζει κάθε έννοια λογικής και ορθολογισμού. Θα ήταν καλό να θυμόμαστε αυτό που είπε ο Στίβεν Χόκινγκ: «Ο μεγαλύτερος εχθρός της γνώσης δεν είναι η άγνοια, αλλά η ψευδαίσθηση της γνώσης».
